Έκθεση Πανελλήνιες 2017-ΘΕΜΑ:Επιστήμη- Ενδεικτικές απαντήσεις

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ' ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ Δ' ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΕΤΑΡΤΗ 07 ΙΟΥΝΙΟΥ 2017

ΚΕΙΜΕΝΟ

[Επιστήμη και επιστήμονες]

H επιστήμη, ως αέναος αγώνας του ανθρώπου για την κατάκτηση της γνώσης, με την οξυδερκή παρατήρηση, τη διαίσθηση και την έρευνα, ανοίγει συνεχώς νέους ορίζοντες και φωτίζει τον νου. Επιστήμη, βέβαια, και τεχνολογία δεν ταυτίζονται, διότι η επιστήμη παραμένει προσηλωμένη στην όλο και πιο βαθιά κατάκτηση της γνώσης, ενώ η τεχνολογία έχει ως επιδίωξη την αξιοποίηση της επιστημονικής γνώσης για την υπηρέτηση των τρεχουσών, πρακτικών αναγκών του ανθρώπου. Πολύ χαρακτηριστικά, ο Αϊνστάιν [1879-1955] είχε τονίσει ότι η επιστήμη μπορεί να προσφέρει τα μέσα για την ανάπτυξη σκοπών, τους οποίους έχουν οραματιστεί προσωπικότητες που διαθέτουν υψηλά ηθικά ιδανικά.

Εάν βέβαια ο Αϊνστάιν είχε ζήσει ολόκληρο τον εικοστό αιώνα, με επαναστάσεις, παγκοσμίους θερμούς και ψυχρούς πολέμους, αλλά και δοξασμένο από τη ραγδαία ανάπτυξη των θετικών επιστημών και της τεχνολογίας, ίσως προβληματιζόταν περισσότερο. Η προώθηση των φυσικών επιστημών και η έκρηξη της τεχνολογίας, η οποία έχει προσλάβει φρενήρεις ρυθμούς στην εποχή μας, εγείρουν απορίες και συγκλονιστικά ερωτήματα. Η επιστήμη αναπτύσσεται συνήθως σε σχέση με τις πρακτικές ανάγκες των ανθρώπων, ακολουθεί όμως βασικά την εξέλιξη μιας κοινωνίας και αντικατοπτρίζει το συγκεκριμένο πνευματικό και ηθικό της επίπεδο. Όμως η τεχνολογία, που βελτίωσε σημαντικά τις συνθήκες της ζωής μας, βοήθησε ή εμπόδισε τον άνθρωπο να γίνει περισσότερο άνθρωπος;

Τα ευγενή ιδεώδη του ανθρωπισμού διασύρθηκαν και υπονομεύθηκαν στις μέρες μας. Η σύγχυση πραγματικών και πλασματικών αναγκών, η πνιγηρή εντατικοποίηση του ρυθμού της ζωής στις μεγαλουπόλεις, η εσωτερική μοναξιά, το άγχος και η αγωνία αλλοτριώνουν βαθύτατα και παρεμποδίζουν την πνευματική ολοκλήρωση των ανθρώπων.

Μέσα στο κλίμα αυτό ζει, μεγαλώνει και εργάζεται ο σύγχρονος επιστήμονας. Ο επιστήμονας βαρύνεται με πολύμορφη ευθύνη για τη γνώση που κατά κάποιον τρόπο παράγει και οφείλει να προβλέπει οποιοδήποτε πιθανό κίνδυνο που θα μπορούσε να προέλθει από τη χρήση της -ή την κατάχρησή της- στο μέλλον για τον άνθρωπο και για την οικουμένη. Πρέπει να αποφασίζει με άγρυπνη συνείδηση και υπευθυνότητα εάν τα αποτελέσματα των ερευνών του πρέπει τελικά να εφαρμοσθούν. Κάθε επιστημονικό επίτευγμα πρέπει να εξετάζεται όχι μόνο ως γνωστική ή υλική κατάκτηση, αλλά και για το αν θα αποβεί ευεργετικό ή επιζήμιο, ή και καταστρεπτικό, για την ύπαρξη του ανθρώπου. Τον έλεγχο αυτό κανένας άλλος δεν μπορεί ή δεν επιτρέπεται να επιβάλλει στη συνειδητή ελευθερία του επιστήμονα παρά μόνον η συναίσθηση της ανθρώπινης και γενικά της κοινωνικής του ευθύνης.

Δυστυχώς, όμως, οι αποφάσεις για τη χρησιμοποίηση από τη σύγχρονη τεχνολογία επιστημονικών γνώσεων και ανακαλύψεων δεν ανήκουν πάντοτε στην απόφαση ή στη σύμφωνη γνώμη εκείνων που τις ανακάλυψαν, ούτε οι πολλαπλές συνέπειες από τη χρήση τους έχουν όσο και όπως θα άρμοζε υπολογισθεί. Για τούτο, συχνά οι στόχοι μιας ερευνητικής πορείας διασπείρονται. Πολλοί διάσημοι ερευνητές δεν μπόρεσαν να προβλέψουν τις πρακτικές εφαρμογές των ανακαλύψεών τους.

Για να παραμείνουν όμως οι στόχοι της επιστήμης ανθρωποκεντρικοί, κρίνεται απολύτως αναγκαίος ο επανακαθορισμός τους από «προσωπικότητες με υψηλά ηθικά ιδανικά», κατά τον Αϊνστάιν, δηλαδή από έντιμους, συνεπείς και ανιδιοτελείς, διορατικούς, ειλικρινείς και αντικειμενικούς ανθρώπους-επιστήμονες.

Γρηγόρης Σκαλκέας, Διασκευή από ομιλία στην Ακαδημία Αθηνών.

A1. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε (90-11 0 λέξεις).

Μονάδες 25
 

Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, σύμφωνα με το κείμενο, τις παρακάτω προτάσεις γράφοντας στο τετράδιό σας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση τη λέξη Σωστό ή Λάθος:

α. Η επιστήμη και η τεχνολογία ταυτίζονται ως προς τους στόχους τους. β. Η επιστήμη στοχεύει αποκλειστικά στην ικανοποίηση των πρακτικών

αναγκών του ανθρώπου. γ. Οι ανθρωπιστικές αξίες υπονομεύτηκαν στην εποχή μας. δ. Ο επιστήμονας έχει ευθύνη για τη χρήση της επιστημονικής γνώσης που παράγει.

ε. Επιστήμονες υψηλών ιδανικών θα συμβάλουν στη διατήρηση του ανθρωποκεντρικού χαρακτήρα της επιστήμης.

Μονάδες 10

Β2. α) Να βρείτε έναν από τους τρόπους ανάπτυξης της πρώτης παραγράφου του κειμένου «Η επιστήμη ... ηθικά ιδανικά» (μονάδες 2) και να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές στο κείμενο (μονάδες 2).

Μονάδες 4

β) Ποια νοηματική σχέση εκφράζουν οι παρακάτω διαρθρωτικές λέξεις ή φράσεις (με έντονη γραφή στο κείμενο): βέβαια (1η παράγραφος) εάν (2η παράγραφος) όμως (2η παράγραφος) για τούτο (5η παράγραφος) δηλαδή (6η παράγραφος)

Μονάδες 5

                    Β3. α) Να ξαναγράψετε τις ακόλουθες προτάσεις του κειμένου, αντικαθιστώντας τις υπογραμμισμένες λέξεις με άλλες συνώνυμες, χωρίς να αλλάζει το νόημα:

■    Η επιστήμη ως αέναος αγώνας του ανθρώπου.

■    η επιστήμη παραμένει προσηλωμένη στην κατάκτηση της γνώσης.

■    Η προώθηση των φυσικών επιστημών και η έκρηξη της τεχνολογίας [...] εγείρουν απορίες.

■    το άγχος και η αγωνία αλλοτριώνουν [...] την πνευματική ολοκλήρωση των ανθρώπων.

■    κάθε επιστημονικό επίτευγμα [...] θα αποβεί [...] καταστρεπτικό.

Μονάδες 5

β) Να δώσετε τα αντώνυμα των παρακάτω υπογραμμισμένων λέξεων του κειμένου:

■    συγκεκριμένο (2η παράγραφος)

■    βελτίωσε (2η παράγραφος)

■    ευθύνη (4η παράγραφος)

■    υλική (4η παράγραφος)

 ■    ελευθερία (4η παράγραφος)

Β4. α) «Η σύγχυση πραγματικών...των ανθρώπων.» (3η παράγραφος) Τι επιτυγχάνει ο συγγραφέας με το ασύνδετο σχήμα;

Μονάδες 3

β) «Όμως η τεχνολογία...περισσότερο άνθρωπος;» (2η παράγραφος) Τι επιδιώκει ο συγγραφέας με τη χρήση του ρητορικού ερωτήματος;

Μονάδες 3

 

Γ1. Στην τελετή αποφοίτησης του σχολείου σας ως υποψήφιοι/ες φοιτητές/τριες και μελλοντικοί/κές επιστήμονες εκφωνείτε μια ομιλία 500-600 λέξεων στην οποία εστιάζετε σε δύο άξονες:

α) στον ρόλο της επιστήμης στην αντιμετώπιση των σημαντικότερων, κατά τη γνώμη σας, σύγχρονων προβλημάτων και

β) στα ηθικά εφόδια του επιστήμονα που θα του επιτρέψουν να υπηρετήσει αυτό τον στόχο.

Μονάδες 40

Ενδεικτικές Απαντήσεις

ΘΕΜΑ Α.

Νοηματικό Κέντρο: ο ρόλος της επιστήμης και του επιστήμονα στη σύγχρονη εποχή. Θεματικά Κέντρα:

1)      Διαφοροποίηση επιστήμης και τεχνολογίας ως προς τους στόχους τους (γνωσιακός / εργαλειακός χαρακτήρας).

2)      Ο τεχνοκρατικός προσανατολισμός της επιστήμης και ο προβληματισμός για την προσφορά της τεχνολογίας στον άνθρωπο.

3)      Η αλλοτρίωση του σύγχρονου ανθρώπου και η ευθύνη του επιστήμονα να υπηρετεί τον κοινωνικό του ρόλο.

4)      Η ανεξέλεγκτη χρήση των επιστημονικών γνώσεων και η αναγκαιότητα του επαναπροσδιορισμού του ρόλου της επιστήμης από επιστήμονες με ηθική προσωπικότητα.

ΘΕΜΑ Β1.

1Λ - 2Λ - 3Σ - 4Σ - 5Σ

ΘΕΜΑ Β2.

[α] Η 1η παράγραφος του κειμένου αναπτύσεται με συνδυασμό μεθόδων.Συγκεκριμένα συναντώνται τρεις τρόποι.Αρχικά,το χωρίο "Επιστήμη,βέβαια....του ανθρώπου" αναπτύσσεται με την μέθοδο της σύγκρισης αντίθεσης, Ο συγγραφέας αντιπαραβάλλει τον ρόλο της επιστήμης  με αυτόν της τενολογίας. Ένδειξη για την ύπαρξη σύγκρισης αντίθεσης αποτελεί η χρήση διαρθρωτικής λέξης "ενώ".Ακόμα, το απόσπασμα "διότι...γνώσης" αναπτύσσεται με τη μέθοδο της αιτιολόγησης,αφου ο συγγραφέας τεκμηριώνει τον διαφορετικό στόχο της επιστήμης από αυτόν της τεχνολογίας.Ενδεικτική λέξη-κλειδί αποτελεί ο σύνδεσμος "διότι". Τέλος  παρατηρείται και η μέθοδος των παραδειγμάτων "πολυ χαρακτηριστικά....ιδανικά". Με το παράδειγμα του Αινστάιν επιβεβαιώνεται η δυνατότητα της επιστήμης, να προσφέρει στην επίτευξη υψηλών σκοπών. Η μέθοδος των παραδειγμάτων γίνεται αντιληπτή  κι από την φράση "πολύ χαρακτηριστικά".

[β]«βέβαια»: έμφαση, επιβεβαίωση

 «εάν»: (προ)υπόθεση 

«όμως»: αντίθεση

 «για τούτο»: αποτέλεσμα 

«δηλαδή»: επεξήγηση.

ΘΕΜΑ Β₃.

[α]«αέναος»:  ατέρμων, αδιάκοπος, ασταμάτητος.

«προσηλωμένη»: αφοσιωμένη, επικεντρωμένη.

«εγείρουν»: προκαλούν, δημιουργούν.

«αλλοτριώνουν»: υπονομεύουν, αλλοιώνουν.

«καταστρεπτικό»: ολέθριο.

 [β]«συγκεκριμένο»: αφηρημένο, γενικό.

 «βελτίωσε»:  επιδείνωσε. 

«ευθύνη»: ανευθυνότητα.

«υλική»: άυλη, πνευματική.

«ελευθερία»: υποδούλωση, υποταγή,εξάρτηση.

ΘΕΜΑ Β₄.

[α]Με το ασύνδετο σχήμα ο συγγραφέας επιταχύνει τον ρυθμό του λόγου καθιστώντας τον γοργό δίνοντας περισσότερη ένταση και αγωνία.Στην συγκεκριμένη περίπτωση απαριθμούνται  οι επιπτώσεις  της κατάρρευσης των ηθικών αξιών  στη σύγχρονη  πραγματικότητα με σκοπό να τονιστούν ιδιαίτερα  οι κίνδυνοι  που ενέχει μια τέτοια εξέλιξη.Τέλος με το ασύνδετο σχήμα ο λόγος αποκτά ζωντάνια,παραστατικότητα και προφορικότητα.

 

[β]Ο συγγραφέας με τη χρήση του ρητορικού ερωτήματος προβληματίζει / αφυπνίζει / ευαισθητοποιεί τον αναγνώστη σχετικά με την επίδραση (θετική - αρνητική) που άσκησε η επιστήμη στη ζωή των ανθρώπων. Παράλληλα, το κείμενο  αποκτά ζωντάνια,δραματικότητα,θεατρικότητα αφού ο πομπός μοιάζει να ανοίγει διάλογο με το δέκτη με σκοπό να τον επηρεάσει συναισθηματικά προκαλώντας του συναισθήματα άγχους και αγωνίας για το μέλλον της ανθρωπότητας.Τέλος η ερώτηση εξυπηρετεί την σύνδεση 2ης και 3ης παραγράφου συμβάλλοντας με αυτό τον τρόπο στη διατήρηση της συνοχής  και της συνεκτικότητας του κειμένου.

ΘΕΜΑ Γ.

Επικοινωνιακό πλαίσιο: Ομιλία σε τελετή αποφοίτησης. στο σχολείο (προσοχή στο επικοινωνιακό   πλαίσιο της ομιλίας, στη φυσικότητα του ύφους και τα γνωρίσματα του άμεσου επικοινωνιακού  λόγου) 

Ιδιότητα ομιλητή: απόφοιτος Λυκείου

1ο Ζητούμενο: Ο ρόλος της επιστήμης στην αντιμετώπιση σύγχρονων προβλημάτων

•         Προβλήματα υγείας: πρόληψη, διάγνωση και θεραπεία ασθενειών, αύξηση μέσου όρου ζωής, καινοτόμες θεραπευτικές και χειρουργικές εφαρμογές.

•   Οικολογικό πρόβλημα: αντιρρυπαντική τεχνολογία (ανακύκλωση, βιολογικός καθαρισμός, φίλτρα σε βιομηχανικές μονάδες), εναλλακτικές πηγές ενέργειες (βιοκαύσιμα, αιολική, ηλιακή, γεωθερμική ενέργεια), αειφόρος ανάπτυξη.

•         Εξαθλίωση του αναπτυσσόμενου κόσμου (υποσιτισμός, έλλειψη πόσιμου νερού, ανέχεια): γενετικά τροποποιημένα προϊόντα, εκβιομηχάνιση και εντατικοποίηση παραγωγικής διαδικασίας, νέες μέθοδοι γεωργικής καλλιέργειας, αφαλάτωση, εξασφάλιση πόσιμου νερού.

•         Αναλφαβητισμός - εκπαίδευση: εξασφάλιση ίσων ευκαιριών πρόσβασης στη γνώση, τηλεκπαίδευση, διά βίου μάθηση, αντιμετώπιση μαθησιακών δυσκολιών μέσω σύγχρονων μέσων διδασκαλίας.

•         Προπαγάνδα-κρίση δημοκρατικού πολιτεύματος: εκδημοκρατισμός της γνώσης, ελεύθερη πρόσβαση στην ενημέρωση, δυνατότητα συμμετοχής πολιτών σε διάλογο / στα κοινά (διαδίκτυο), δυνατότητα διαμόρφωσης πολιτικής συνείδησης.

Μεταβατική παράγραφος: Προϋπόθεση για την επίτευξη των παραπάνω είναι ο επιστήμονας να αποτελεί ηθική προσωπικότητα που διαπνέεται από υψηλά ιδανικά.

2ο Ζητούμενο: Τα ηθικά εφόδια που θα επιτρέψουν στον επιστήμονα να υπηρετήσει την ανθρωπότητα

•          Δικαιοσύνη και εντιμότητα

•         Κοινωνική ευαισθησία

 •         Πνευματική καλλιέργεια και απομάκρυνση από στείρα εξειδίκευση

•          Ανθρωπισμός (αλτρουισμός, αγάπη, αλληλεγγύη, ανιδιοτέλεια)

•          Διαλλακτικότητα, αποφυγή δογματισμού

•         Κοινωνική ευαισθησία, στράτευση σε ανθρωπιστικούς σκοπούς

•         Γενναιότητα, ανεξαρτησία από πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα

•         Παρρησία, αντικειμενικότητα.

 Γαρεφαλάκη Έφη
Master στη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση
Ιδιαίτερα μαθήματα (Ηράκλειο - Γάζι - Αμμουδάρα) . 
Τηλ. +30 694.956.3452