ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
ΚΑΒΑΦΗΣ
ΩΣ ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΥ
-ΠΟΙΗΜΑ ΙΘΑΚΗ
Ο Καβάφης με το έργο του εγκαινίασε
έναν καινούριο δρόμο στην ποίηση απορρίπτοντας τα καθιερωμένα ποιητικά σχήματα
στην επιλογή των θεμάτων και στα εκφραστικά μέσα. Γι’ αυτό και θεωρείται
μεταβατικός ποιητής, πρόδρομος του κινήματος του μοντερνισμού. Στα ποιήματά του αντιτάσσεται στο
κατεστημένο της παραδοσιακής ποίησης και στους αυστηρούς κανόνες της,
διαμορφώνοντας την προσωπική, τελείως ιδιότυπη έκφρασή του.
Σε αντίθεση λοιπόν με την παραδοσιακή ποίηση, ο Καβάφης
προσδίδει στα έργα του πεζολογικό χαρακτήρα,
ο οποίος γίνεται αντιληπτός στη γλώσσα,
στη στιχουργική και στο ύφος.
Ο στίχος είναι ελεύθερος
και απέριττος, με άνισο αριθμό συλλαβών σε κάθε στίχο, ενώ δεν υπάρχει ομοιοκαταληξία που αποτελεί
βασικό χαρακτηριστικό της παραδοσιακής ποίησης.
Έτσι, στο ποίημα Ιθάκη το μέτρο είναι ιαμβικό, ανισοσύλλαβο, με τον
αριθμό των συλλαβών να κυμαίνεται από δέκα έως δεκαπέντε, ενώ διακριτή είναι
και η ύπαρξη διασκελισμών στους στίχους 7-8 [«αν μέν’ η σκέψις σου υψηλή, αν
εκλεκτή (στ. 7) συγκίνησις
το πνεύμα και το σώμα σου αγγίζει (στ.8)] και στους στίχους 15-16 [«που με τι ευχαρίστηση με τι χαρά
(στ.15) θα μπαίνεις σε λιμένας
πρωτοϊδομένους (στ.16)].
Επιπλέον, ο λόγος του είναι αποφθεγματικός και
επιγραμματικός, η γλώσσα του δημοτική με
στοιχεία καθαρεύουσας, ενώ υπάρχει μεγάλη χρήση αντιποιητικών λέξεων και
εκφράσεων:
Ιθάκη(στ.1)
μακρύς(στ.2) Λαιστρυγόνας(στ.4) Κύκλωπας(στ.4)
γέρος(στ.28) ν'αράξεις (στ.28)
μπαίνεις(στ.16) να πας(στ.22)
Επιπροσθέτως, το ύφος του είναι αντιρητορικό και ο τόνος του κυρίως συμβουλευτικός,
παραινετικός και διδακτικός. Στην Ιθάκη ο ποιητής νουθετεί και παροτρύνει τον
αναγνώστη να θέτει υψηλούς στόχους στη ζωή του και να προσπαθεί, ώστε η πορεία
προς την επίτευξή τους να είναι όσο το δυνατόν πιο πλούσια από εμπειρίες,
γνώσεις και απολαύσεις τόσο πνευματικές, όσο και σωματικές. Η Ιθάκη είναι ο
λόγος για τον οποίο ξεκινάμε την πορεία μας είναι κάποιος στόχος που θέτουμε
στη ζωή μας και ακόμη περισσότερο είναι κάθε στόχος που θέτουμε στη ζωή μας.
Δεν υπάρχει για εμάς μόνο μία Ιθάκη, καθώς δεν υπάρχει μόνο ένας στόχος στη ζωή
μας, κάθε φορά που επιτυγχάνουμε την πραγματοποίηση ενός στόχου, αμέσως θέτουμε
τον επόμενο και πλουτίζουμε από γνώσεις κι εμπειρίες καθώς οδεύουμε προς κάθε
επόμενο στόχο.
Κλείνοντας, τα έργα του χαρακτηρίζονται από πενία και λιτότητα εκφραστικών μέσων,
ενώ έμφαση δίνεται στα συμβολιστικά
στοιχεία όπως φαίνεται στο ποίημα Ιθάκη όπου η πληθώρα τους αποτελεί
προσπάθεια του ποιητή να αποδώσει συναισθηματικές καταστάσεις. Έτσι, η Ιθάκη αρχικά, συμβολίζει το στόχο που
κάθε άνθρωπος θέτει στη ζωή του. Έπειτα, ο μακρύς δρόμος αναφέρεται στον αγώνα και στην πορεία για την
πραγμάτωση του στόχου αυτού. Κατόπιν, οι Λαιστρυγόνες, οι Κύκλωπες και ο
Ποσειδώνας αντικατοπτρίζουν τα εμπόδια
και τους κινδύνους που εγκυμονεί η πορεία αυτή, ενώ τα καλοκαιρινά
πρωινά και οι πρωτοϊδομένοι λιμένες τις όμορφες στιγμές της.
Όλα τα παραπάνω λοιπόν, πιστοποιούν πως δίκαια ο Καβάφης
θεωρείται μεταβατικός ποιητής, καθώς πέτυχε με μοναδικό και εξαιρετικό τρόπο να
συνδέσει και να συσχετίσει τα κύρια χαρακτηριστικά τόσο της Παράδοσης όσο και του Μοντερνισμού .
ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό Γράμματα του Οκτωβρίου - Νοεμβρίου 1911, όταν ο ποιητής ήταν σαράντα οκτώ ετών. Ανήκει στα διδακτικά ποιήματα του Καβάφη.
| 5 | Σα βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη, να εύχεσαι να 'ναι μακρύς ο δρόμος, γεμάτος περιπέτειες, γεμάτος γνώσεις. Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας, τον θυμωμένο Ποσειδώνα μη φοβάσαι, |
| 10 | τέτοια στον δρόμο σου ποτέ σου δεν θα βρεις, αν μέν' η σκέψις σου υψηλή, αν εκλεκτή συγκίνησις το πνεύμα και το σώμα σου αγγίζει. Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας, τον άγριο Ποσειδώνα δεν θα συναντήσεις, |
| 15 | αν δεν τους κουβανείς μες στην ψυχή σου, αν η ψυχή σου δεν τους στήνει εμπρός σου. Να εύχεσαι να 'ναι μακρύς ο δρόμος. Πολλά τα καλοκαιρινά πρωιά να είναι που με τι ευχαρίστηση, με τι χαρά |
| 20 | θα μπαίνεις σε λιμένας πρωτοϊδωμένους· να σταματήσεις σ' εμπορεία Φοινικικά, και τες καλές πραγμάτειες ν' αποκτήσεις, σεντέφια και κοράλλια, κεχριμπάρια κι έβενους, και ηδονικά μυρωδικά κάθε λογής, |
| 25 | όσο μπορείς πιο άφθονα ηδονικά μυρωδικά· σε πόλεις Αιγυπτιακές πολλές να πας, να μάθεις και να μάθεις απ' τους σπουδασμένους. Πάντα στον νου σου να 'χεις την Ιθάκη. Το φθάσιμον εκεί είν' ο προορισμός σου. |
| 30 | Αλλά μη βιάζεις το ταξίδι διόλου. Καλύτερα χρόνια πολλά να διαρκέσει· και γέρος πια ν' αράξεις στο νησί, πλούσιος με όσα κέρδισες στον δρόμο, μη προσδοκώντας πλούτη να σε δώσει η Ιθάκη. |
| 35 | Η Ιθάκη σ' έδωσε τ' ωραίο ταξίδι. Χωρίς αυτήν δεν θα 'βγαινες στον δρόμο. Άλλα δεν έχει να σε δώσει πια. Κι αν πτωχική την βρεις, η Ιθάκη δεν σε γέλασε. Έτσι σοφός που έγινες, με τόση πείρα, |
| ήδη θα το κατάλαβες οι Ιθάκες τι σημαίνουν. |
Λαιστρυγόνες: μυθική φυλή γιγαντόσωμων ανθρωποφάγων, που είχαν πρωτεύουσα τους τη Λαιστρυγονία, την υψηλή πόλη του Λάμου.
κουβανείς: κουβαλάς.
σεντέφι ή σιντέφι: αντικείμενο φτιαγμένο από μάρμαρο, ουσία που ιριδίζει και αποτελεί την επιφάνεια ορισμένων οστράκων.
έβενος: μαύρο πολύτιμο ξύλο σκληρό, κατάλληλο για στίλβωση.
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
- Να σχολιάσετε το νόημα των στίχων 9-10.
- Τι είναι κατά την άποψή σας η Ιθάκη του ποιήματος;
- Ποια συγκεκριμένα θέλγητρα παρουσιάζει το ταξίδι για την Ιθάκη; (Να στηρίξετε την απάντησή σας κυρίως στη δεύτερη στροφή).
- Να αναπτύξετε το νόημα του ποιήματος γραπτά σε μια περιεκτική παράγραφο ως δέκα γραμμές.
- Είναι αισιόδοξο ή απαισιόδοξο το μήνυμα της Ιθάκης; Να δικαιολογήσετε την άποψή σας.
- Ο ποιητής χρησιμοποιεί στο ποίημα το β' ενικό πρόσωπο: α) Σε ποιον νομίζετε ότι απευθύνεται; β) Τι πετυχαίνει με αυτό τον εκφραστικό τρόπο;
Γαρεφαλάκη Έφη
Εκπαιδευτικός Φιλόλογος
Master στη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση
Φιλολογικά μαθήματα (Ηράκλειο - Γάζι - Αμμουδάρα)
Τηλ. +30 694.956.3452
Εκπαιδευτικός Φιλόλογος
Master στη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση
Φιλολογικά μαθήματα (Ηράκλειο - Γάζι - Αμμουδάρα)
Τηλ. +30 694.956.3452
