Λατινικά Γερούνδιο

  

Λατινικά
 Το Γερούνδιο (gerundium)



Πρόκειται για ρηματικό ουσιαστικό, ουδετέρου γένους (β΄ κλίσης), με ενεργητική σημασία. Έχει τέσσερις πτώσεις: γενική, δοτική, αιτιατική και αφαιρετική (στον ενικό αριθμό).

Σχηματίζεται από το θέμα του ενεστώτα με τις καταλήξεις: -ndi, – ndo, -ndum, – ndo (π.χ. amandi, amando, amandum, amando).

Γερούνδιο έχουν τα ρήματα ενεργητικής φωνής, τα αποθετικά και τα ημιαποθετικά.

Η  απρόθετη γενική του γερουνδίου χρησιμοποιείται συντακτικώς ως συμπλήρωμα ουσιαστικών, επιθέτων (αντικειμενική) και των καταχρηστικών  προθέσεων causa (ένεκα)  και gratia (χάριν), προκειμένου να δηλωθεί το τελικό αίτιο, αλλά και ως γενική κτητική. Ο εμπρόθετος τύπος  της γενικής του γερουνδίου δηλώνει το τελικό αίτιο ή τον σκοπό.

Η απρόθετη δοτική του γερουνδίου εκφράζει σκοπό, κυρίως με επίθετα που σημαίνουν «κατάλληλος, χρήσιμος, πρόσφορος», ή αναφορά με επίθετα που σημαίνουν «ικανός, κατάλληλος, επιτήδειος».

Η  αιτιατική του γερουνδίου συναντάται πάντα εμπρόθετη (με τις προθέσεις:

• ad: εμπρόθετος προσδιορισμός κατεύθυνσης ή σκοπού μεταφορικά
• in: εμπρόθετος προσδιορισμός κίνησης.

Η απρόθετη αφαιρετική του γερουνδίου δηλώνει τον τρόπο, ενώ η εμπρόθετη ( με τις προθέσεις de, ex, in, ab) δηλώνει αναφορά, αφετηρία, κατάσταση, χρόνο, εντοπισμό, προέλευσ

Το γερούνδιο: σχηματισμός και ρόλος.

-          To γερούνδιο συνέβαλλε επίσης στον σχηματισμό όλων των πλάγιων πτώσεων του απαρεμφάτου.

-          Σχηματίζεται ως εξής: στο θέμα του ρήματος προστίθεται το πρόσφυμα –nd- για τα ρήματα α’ και β’ συζυγίας και –end- για τα ρήματα γ’ και δ’ συζυγίας και ακολούθως οι καταλήξεις της δεύτερης κλίσης. Επομένως έχουμε:

	amo	deleo	lego	audio
Ονομαστική	amare	delere	legere	audire
Γενική	amandi	delendi	legendi	audiendi
Δοτική	amando	delendo	legendo	audiendo
Αιτιατική	amandum	delendum	legendum	audiendum
Αφαιρετική	amando	delendo	legendo	audiendo

-          Αντιστοιχεί τηρουμένων των αναλογιών στο έναρθρο απαρέμφατο της αρχαίας ελληνικής και λειτουργεί ταυτόχρονα ως ουσιαστικό και ως ρήμα. Πιο συγκεκριμένα:

a)      Στην γενική λειτουργεί ως συμπλήρωμα ουσιαστικών, αλλά και επιθέτων που εκφράζουν κυρίως την επιθυμία και την γνώση:

Π.χ. Tempus legendi ; Modus vivendi ; cupidus legendi ; peritus navigandi.

Υπάρχει επίσης και η εμπρόθετη χρήση του γερουνδίου σε γενική με την καταχρηστική πρόθεση causa. Εκφράζεται σε αυτή την περίπτωση η αιτία.

Π.χ. Legatum miserunt pugnandi causa.

b)      Στην δοτική (σπανίως) λειτουργεί ως συμπλήρωμα κάποιων ρημάτων (esse και παράγωγα), εκφράσεων (operam dare, tempus dare, diem dicere) και επιθέτων που δηλώνουν καταλληλότητα (aptus, idoneus, utilis):

Π.χ. Scribendo adfuerunt – ήταν παρόντες στην συγγραφή.

Da operam legendo – κάνε κόπο διαβάζοντας

Locus idoneus pugnando

c)      Στην αιτιατική, το γερούνδιο απαντά με την πρόθεση ad και εκφράζει συνήθως σκοπό ή και αναφορά.

Π.χ. Legit ad discendum.

Te hortor ad legendum.

Συναφής είναι η χρήση του γερουνδίου σε αιτιατική μαζί με την πρόθεση ad ως συμπληρώματος ρημάτων που σημαίνουν παρακινώ (hortari, impellere) και επιθέτων που εκφράζουν κλίση, καταλληλότητα (pronus):

Π.χ. Te hortor ad legendum.

Pronus ad discendum.

d)     Η αφαιρετική του γερουνδίου χρησιμοποιείται:

1)      χωρίς πρόθεση, ως επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου:

π.χ. Legendo doctus fies.

2)      Με τις προθέσεις in, de, ex, ab ως επιρρηματικός προσδιορισμός:

Π.χ. Ex legendo voluptatem capit.

Liber de vivendo.

Lex Iulia de maritandis ordinibus (κατόπιν γερουνδιακής έλξης – βλ. παρακάτω)

Το γερουνδιακό: σχηματισμός και χρήση:

-          Το γερουνδιακό είναι επίθετο που σχηματίζεται κατά παρόμοιο τρόπο με το γερούνδιο, δηλαδή με την προσθήκη της κατάληξης –(e)ndus, -(e)nda, -(e)ndum. Κλίνεται κατά τα δευτερόκλιτα τρικατάληκτα επίθετα.

-          Μολονότι σχηματίζεται κατά παρόμοιο τρόπο, έχει σημαντικές διαφορές από το γερούνδιο: το γερούνδιο είναι ενεργητική μορφή που συμπληρώνει τις πλάγιες πτώσεις του απαρεμφάτου, ενώ το γερουνδιακό είναι παθητική μορφή που εκφράζει την έννοια της υποχρέωσης (ή της δυνατότητας).

amandus, -a, -um = αυτός, -η, -ο που πρέπει να αγαπηθεί.

-          Μπορεί να λειτουργεί ως απλό επίθετο στο πλαίσιο μιας ονοματικής φράσης.

Π.χ. Potestatem habent occidendi homines.

Λειτουργεί όμως συνήθως ως κατηγορούμενο στο πλαίσιο μιας ρηματικής φράσης παθητικής διάθεσης, η οποία έχει ως πυρήνα το ρήμα esse και η οποία δηλώνει υποχρέωση (ή δυνατότητα). Το ποιητικό αίτιο που συμπληρώνει αυτή την ρηματική φράση δηλώνεται με δοτική (αντί με αφαιρετική ή εμπρόθετο προσδιορισμό). Έχουμε δύο περιπτώσεις σύνταξης σε αυτό το πλαίσιο:

a)      Προσωπική σύνταξη, σε περίπτωση που το ρήμα είναι μεταβατικό και συντάσσεται με αιτιατική:

Π.χ. Mihi colenda est virtus. Πρέπει να υπηρετηθεί η αρετή από εμένα – Πρέπει να υπηρετήσω την αρετή.

b)      Απρόσωπη σύνταξη, σε περίπτωση που το ρήμα είναι αμετάβατο ή δεν συντάσσεται με αιτιατική. Το γερουνδιακό τίθεται σε ουδέτερο γένος και ενικό αριθμό.

Π.χ. Pugnandum est (nobis). – Πρέπει να πολεμήσουμε.

Omnibus hominibus moriendum est – Όλοι οι άνθρωποι πρέπει να πεθάνουν.

Γερουνδιακή έλξη.

- Όταν το γερούνδιο έχει αντικείμενο, ιδίως στην αιτιατική, αντικαθιστούμε αυτό το σύνταγμα (γερούνδιο + αιτιατική) από ένα άλλο στο οποίο χρησιμοποιείται το γερουνδιακό. Η σύνταξη λοιπόν μετατρέπεται από ενεργητική σε παθητική και το γερούνδιο αντικαθίσταται από το γερουνδιακό. Αυτή η διαδικασία ονομάζεται γερουνδιακή έλξη.

Αυτή η μετατροπή είναι υποχρεωτική, όταν το γερούνδιο είναι στην αιτιατική και στην δοτική, αλλά συνηθίζεται επίσης και στην γενική και στην αφαιρετική.

- Πρόκειται για μια διαδικασία που αποτελείται από δύο στάδια:

1)      Το γερούνδιο αντικαθίσταται από το γερουνδιακό. Το γένος και ο αριθμός αυτού του γερουνδιακού πρέπει να συμφωνούν με το γένος και τον αριθμό του αντικειμένου.

2)      Ακολούθως, η πτώση του αντικειμένου πρέπει να συμφωνεί με την πτώση του γερουνδίου. Αν δεν ταυτίζονται, τότε πρέπει να αλλάξει η πτώση του αντικειμένου, το οποίο παραμένει όμως στο ίδιο γένος και στον ίδιο αριθμό.

-          Με αυτόν τον τρόπο σχηματίζεται ουσιαστικά μια ονοματική φράση με ένα ουσιαστικό και ένα επίθετο που συμφωνούν σε γένος, αριθμό και πτώση.

-          Προσοχή! Μεταφράζουμε αυτή την ονοματική φράση με τον ίδιο τρόπο που θα την μεταφράζαμε αν η διαδικασία της γερουνδιακής έλξης δεν ελάμβανε χώρα. Επομένως, στις περιπτώσεις γερουνδιακής έλξης, το γερουνδιακό δεν εκφράζει την υποχρέωση και δεν μεταφράζεται ως παθητικό, αλλά ως ενεργητικό. Το ουσιαστικό της ονοματικής φράσης μεταφράζεται ως αντικείμενο του ενεργητικού αυτού ρήματος.

- Πώς καταλαβαίνουμε ότι ένα γερουνδιακό που βρίσκουμε σε ένα λατινικό κείμενο είναι αποτέλεσμα γερουνδιακής έλξης. Έχουμε τις παρακάτω ενδείξεις:

1) Έχουμε μια ονοματική φράση, της οποίας τα συστατικά στοιχεία (γερουνδιακό + ουσιαστικό) συμφωνούν σε γένος, αριθμό και πτώση.

2) Το ρήμα esse που συνοδεύει συνήθως το γερουνδιακό είναι απόν.

Π.χ. Scriptores nobis opera sua reliquerunt ad intuendas imitandasque multas imagines fortissimorum virorum.

Pugnaverunt pro tuenda re publica.

Amanda re publica, utiles fimus.

Lex Iulia de maritandis ordinibus.

- Σε μερικές περιπτώσεις (σπανίως), ενδέχεται να έχουμε ονοματική φράση και να απουσιάζει το ρήμα esse, αλλά το γερουνδιακό να μην προκύπτει από γερουνδιακή έλξη και να είναι απλώς ένα επίθετο που δηλώνει υποχρέωση:

Π.χ. Caesar venit ad moriendos homines – Ο Καίσαρας ήρθε στους ανθρώπους που πρέπει να πεθάνουν.

Contemnenda bona necessaria ad felicitatem huius vitae non sunt. – Τα αγαθά που πρέπει να περιφρονεί κανείς δεν είναι απαραίτητ

Γαρεφαλάκη Έφη 
Εκπαιδευτικός Φιλόλογος
Master στη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση 
Φιλολογικά μαθήματα (Ηράκλειο - Γάζι - Αμμουδάρα) 
Τηλ. +30 694.956.3452